Mahmud Koshg’ariy «Devonu lug’otit-turk» kitobida bu voqyeaga shohid bo’lganligini eslaydi: «Bir tosh (yat-yada) bilan kohinlik qilinadi, shamol va yomg’ir chaqiriladi. Bu hol turklarda juda keng tarqalgan bo’lib, men ham uning shohidi bo’ldim. Yozda katta bir yong’in chiqqan edi. Uni o’chirish maqsadida Ollohning izni bilan qor chaqirildi va u yog’ib, yong’in so’ndi». Qomlar yada toshlari sehri bilan yomg’ir yoki qor yog’dirishi to’g’risida ko’plab rivoyat, afsona, tarixchi olimlarning esa hayotiy kuzatishlari bitilgan xotiralar yetib kelgan. Yada toshlarining paydo bo’lishi Nuh payg’ambarga bog’lanar ekan. Turk olimi Usmon Turon shunday rivoyatni keltiradi: Nuh payg’ambar Turkistonni o’g’li Yofasga berganida, u bu suvsiz o’lkada nima qilishini so’raydi. Ota unga yomg’ir yog’dirish qudratini baxsh etib, ustiga duo (ismi a’zam) yozilgan bir tosh (tilsim) beradi.
Shundan buyon skiflar bu ellarda paydo bo’ladilar» (prof. F. Boynazarov tarjimasi). Har ikki afsonada ham skiflarning dunyoga kelishi Ilon bilan bog’langan «Skifning tug’ilishi» afsonasida Skifga katta ishonch va hurmat bildirilgan. Geraklning o’g’illari orasida bahodiri, mergani, ya’ni otasidek pahlavoni Skifdir. Bu afsona asosida skiflar yunonlar bilan qarindosh degan qarashlar ham mavjud. Bu o’rinda Gerakl shaxsiyati haqida to’xtalib o’tish o’rinlidir.
Onlayn Tanishuv markaziy yaqin Namangan Ozbekiston
Ya’ni ehtiyoj bo’lganda, shu tosh bilan Ollohga duo etib, yomg’ir yog’dirilar edi. Toshni «yada, toshi» (yada – jada, jodugarlik demakdir – A. A. ) deyishardi. Rivoyatlarga ko’ra, tosh o’g’uzlar qo’liga o’tgani uchun unga ega bo’lish maqsadida qorluq, hazar va boshqa turklar o’rtasida urushlar bo’lgan. Turklarning ajdodiga Olloh yomg’ir yog’dirish qobiliyatini bergani haqidagi rivoyatlar Xitoy, islom va nasroniy manbalarda ham ko’p marta zikr etilgan. Ahmad bin Yusuf al-Tifoshiy Ahmad bin Abu Xolidning «Kitob ul-Axjar» asari asosida yada toshlari bilan bog’liq rivoyatni keltiradi: «Xorazmshoh (Alouddin Muhammad)ning qo’shinida bir turk istagan paytda yomg’ir yog’dirgan.
Endilikda gunohimizdan o’tishingni, bizni kechirishingni iltijo qilamiz… Har kuni Oy xudosiga, muqaddas bitik va payg’ambarlarga gunohlarimizdan kechishini so’rab ibodat qilishimiz kerak edi. Mana endi o’zimiz bilgan va bilmagan holda, turli sabablarga ko’ra, ushbu aytilganlarni bajara olmadik. Gunohlarimizdan kechishingni so’rab, sendan yolvoramiz, gunohlarimizni kech! Yilda yetti marta qurbonlik keltirish qonuni mavjud edi. Yana ibodatxonada o’tirib, har bir qurbonlik uchun ro’za tutish kerak edi va yana har bir iloh oldida sidqidildan ibodat qilib, gunohimizdan o’tishini iltijo qilishimiz kerak edi. Ey, xudo, ushbu aytganlaringga rioya qilmaganimiz uchun kechirishingni iltimos qilamiz! Qanchalik yomon xayollarga borishimiz bilan, qanchalik madaniyatsiz va yomon so’zlarni aytishimiz bilan, qanchalik biz qilish kerak bo’lmagan ishlarni qilganimiz bilan o’z mavjudligimizni yanada qiyinlashtirishimiz, yana besh ilohning nuri bilan oziqlanib, o’z tanimiz va ruhimiz bilan iblisni sevamiz va o’zimizni pastga, yer (do’zax)ga tortamiz.
O'zbek xalqining etnik shakllanishi, ilk o'rta asrlar davlatchiligi -
Tezlik tanishuv kechasi Fargʻona Ozbekiston
avesto «MONIYLAR TAVBANOMASI» Besh turli tirik mavjudotga nisbatan, birinchidan, ikki oyoqli insonlarga, ikkinchidan, to’rt oyoqli tirik mavjudotlarga, uchinchidan osmonda parvoz etadigan mavjudotlarga, to’rtinchidan suv ostidagi tirik mavjudotlarga, beshinchidan, sudralib yuruvchi tirik mavjudotlarga nisbatan gunohlarga botib, ushbu besh turli tirik mavjudotlarni buyugidan to kichigigacha xo’rladik, nobud qildik, ozor yetkazdik. O’zimiz gunohli bo’la turib, ey, xudo, endi gunohlarimizdan ozod qilishingni, bizni kechirishingni sendan iltijo qilamiz. Ey, xudo, biz so’zda va amalda o’n turli gunoh sodir etdik, biz gunohsizlarga tuhmat qildik, yolg’on qasamyodlar aytdik, yolg’onlar to’qib, insonlarni qatl ettirdik, jodu ishlari bilan shug’ullandik, nochorlarning bizga ishonib topshirgan omonatlarini o’zimizniki qilib oldik, jonzotlarni o’ldirdik, qatl etdik va ko’pgina Oy va Quyosh xudolariga yoqmaydigan ishlar qildik va, umuman, yashash hayotimizda ko’pgina xatolar sodir etdik, ayollarnikiga o’xshash uzun liboslar kiydik, yoshligimizda yovuzlikka qo’l urib, ushbu gunohlarni sodir etdik.
Tanishish hayoti Kattaqoʻrgʻon Ozbekiston
volume-1-issue-5.pdf - scientificprogress.uz
Turinglar, barcha beklar, qarindoshlar, Tong tangrisini madh etaylik. Ko’ringan Quyosh tangrisi, Siz bizni asrang, Ko’ringan Oy tangrisi, Siz bizni qutqaring. Tong tangrisi Go’zal hidli, xushbuy hidli, Porlagan, yaltiragan. Tong tangrisi, Tong tangrisi. Jahondagi ko’pgina xalqlarning diniy e’tiqodlari va mafkurasi muqaddas kitoblar «Avesto» va «Bibliya»da umumlashgan. Qadimgi turkiy xalqlarning diniy e’tiqodi va mafkurasi ham bundan mustasno emas. ZARDUSHTIYLIK Zardushtiylik dini miloddan avvalgi VI-V asrlarda yuzaga kelgan.
Shuning uchun ey, xudo, bizning gunohlarimizdan o’tishingni so’rab iltijo qilamiz va bu gunohlarimizdan qutulish uchun ibodat qilamiz, bizning gunohlarimizni kechirgin! Moniylik she’rlari orasida muallifi noma’lum ehtimol xalq og’zaki ijoi namunasi hisoblangan «Tong tangrisi» alohida ahamiyatga ega. Uning tuzilishida naqarotning mavjudligi ushbu she’r moniylar o’rtasida keng tarqalgan va ommaviy tarzda aytiladigan madhiya darajasiga ko’tarilgan bo’lishi mumkin degan xulosani beradi. Madhiyaning asosiy mazmuni Kun va Oy tangrilarga murojaat etish orqali ularni ulug’lashga qaratilgan. Tong tangri (si) keldi, Tong tangrisining o’zi keldi. Tong tangri keldi Tong tangrisining o’zi keldi.
«Injil»da Yofasning Go’mer, Ma’juj, Go’merning esa Ashkanoz ismli o’g’illari bo’lganligi ko’rsatiladi. Fanda Go’mer turkiylarning kimmer, Ma’juj – Gog va Mago’g, Ashkanoz – skif qavmlarining paydo bo’lishiga asos bo’lgani aytilgan. Tarix otasi Gerodot (miloddan avvalgi V asr) «Tarix» asarining to’rtinchi kitobida skiflar va ularga yaqin qavmlarning turmush tarzi, hayoti bilan bog’langan rivoyat hamda afsonalarni keltiradi, skiflarning forslar bilan urushlarini ko’rsatadi. Bu davr tarixchilarining asarlarida turkiy qavmlar skif, kimmer, sak, massaget kabi nomlar bilan yuritilgan.
Sarlavhasiz
O´ZBEKSITON RESPUBLIKASI OLIY VA O´RTA MAXSUS
Bo’ri totemi turkiy xalqlar og’zaki ijodida urug’ boshi, balo-ofatlardan saqlovchi madadkor kuch sifatida ulug’langan. Masalan, «O’g’uznoma»da bo’ri asar syujetini rivojlantiruvchi asosiy obrazdir. U qabilaga madadkor, g’amxo’r, ularni o’z panohida asrovchi kuch sifatida ko’ringan. Bunday tasvir o’zlarini bo’ridan kelib chiqqan deb hisoblovchi ashin urug’i bilan bog’lanadi. Hozirgacha xalqimiz o’rtasida aytilib kelingan «Cho’loq bo’ri», «Bo’ri qiz», «Bo’ri» kabi afsonalar va ertaklarda ezgulik g’oyalari ifodalangan. O’z ajdodlarini hayvonlardan kelib chiqqan deb hisoblash yoki pahlavonlarini bolaligida kuchli hayvonlar tarbiyasiga olib, onalik qilishini tasvirlash skiflar mifologiyasiga xos bo’lgan xususiyatlardan hisoblanadi.
Toshkent Haftanomasi – 017