TFRS’nin en karmaşık konusu malum “Finansal Araçlar”. 3 ayrı standart bu konuyla alakalıdır:
- TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum
- TFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar
- TFRS 9 Finansal Araçlar
TMS 32, temel tanımları ve finansal araçların sunumu ile ilgili kuralları içermektedir. TFRS 7 ise finansal araçlar dipnotunda hangi açıklamaların yapılması gerektiğine dair bilgilerin listesi mevcuttur. TFRS 9 da en yeni meşhur standarttır. Söz konusu standartta finansal araçların nasıl kayıtlara alınacağı, nasıl kayıtlardan çıkarılacağı, ilk muhasebeleştirmeden sonra ölçüleceği gibi konulara yer verilmiştir.
Bu yazımda, temel birkaç konuya değinmek istiyorum. Çünkü malum finansal araçların nasıl sunulacağı hususundan açıklama gerektiren biraz kafa karışıklığı yaratan durumlar söz konusu.
TMS 32 neyi amaçlamaktadır?
Bir finansal araç, bir işletmenin finansal varlığı ile diğer bir işletmenin finansal borcunda ya da özkaynağa dayalı finansal aracında artışa neden olan herhangi bir sözleşmedir. (TMS 32.11)
Bu tanımdaki sözleşme kelimesi önemlidir. Çünkü finansal araçlarla diğer varlık ve yükümlülükler arasındaki temel fark sözleşmedir.
Örneğin işletme adına satın aldığınız bir binek aracı veya bir muhasebe yazılımını duran varlık olarak muhasebeleştirmeniz için bir sözleşmeye ihtiyaç yokken bir finansal aracı muhasebeleştirmeniz için bir tür sözleşme yapmanız gerekmektedir.
Tanımdan da anlaşıldığı üzere 3 temel finansal araç türü sayılmaktadır.
- Finansal Varlık
- Finansal Yükümlülük ve
- Özkaynağa (Hisse senedine) dayalı finansal araç
FİNANSAL VARLIK NEDİR?
Nakit: TMS 7 Nakit Akış Tablosu standardında çok açık bir biçimde tanımlanmıştır. İşletme kasasındaki nakit, bankadaki vadesiz mevduat.
Nakit benzerleri ise tutarı belirli bir nakde kolayca çevrilebilen kısa vadeli ve yüksek likiditeye sahip ve değerindeki değişim riski önemsiz olan yatırımları ifade eder. Bu sebeple vadesi 3 ay ve daha kısa olan yatırımlar (2 aylık vadeli mevduat, kredi kartı çekimlerinden alacaklar gibi) yatırımlar nakit benzeri yatırım olarak kabul edilmektedir.
Başka bir işletmenin özkaynağına dayalı finansal araç: Örneğin; Borsa İstanbul’dan satın aldığınız Arçelik hissesi.
Sözleşmeden doğan hak:
o Başka bir işletmeden nakit ya da başka bir finansal varlık almak. Örneğin; ticari alacaklar, satın alınan devlet tahvilleri, verilmiş krediler.
o Potansiyel olarak işletmenin lehine olan koşullarda finansal varlık veya borçların başka bir işletme ile takas edilmesi. Örneğin; Satım Opsiyonu veya Alım Opsiyon sözleşmesi satın almak.
İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek ya da ödenebilecek olan***:
o İşletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını almak zorunda olduğu ya da olabileceği bir türev olmayan sözleşme; veya
o İşletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını, belirli bir nakdini ya da başka bir finansal varlığını takas etmesi dışındaki şekillerde ödenecek ya da ödenebilecek bir türev sözleşme.
FİNANSAL YÜKÜMLÜLÜK (BORÇ) NEDİR?
TMS 32’e göre finansal yükümlülük:
Sözleşmeden doğan;
o Başka bir işletmeye nakit veya başka bir finansal varlık ile ödeme yapılması. Örneğin; Ticari Borçlar, Banka Kredileri, Çıkarılmış Tahviller.
o Potansiyel olarak işletmenin aleyhine olan koşullarda finansal varlık veya borçların başka bir işletme ile takas edilmesi için düzenlenen sözleşmeden doğan yükümlülük. Örneğin; Satım Opsiyonu, Alım Opsiyonu.
İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek ya da ödenebilecek olan***;
o İşletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını vermek zorunda olduğu ya da olabileceği bir türev olmayan sözleşme veya
o İşletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracının, belirli bir nakit tutar ya da başka bir finansal varlık ile takas edilmesi dışındaki şekillerde ödenecek ya da ödenebilecek bir türev sözleşme.
ÖZKAYNAĞA DAYALI FİNANSAL ARAÇ NEDİR?
TMS 32’de; özkaynağa dayalı finansal araç, işletmenin toplam varlıklarından tüm borçları çıkarıldıktan sonra kalan tutar üzerindeki payı (özkaynak payı) gösteren bir sözleşmedir.
Yani kısacası, özkaynağa dayalı finansal araç SİZİN özkaynaklarınızdır. Sadece hisse paylarını değil, aynı zamanda belirli bazı garantileri, opsiyonları veya diğer enstrümanları da içerebilir.
***İhraç Edenin Özkayanağa Dayalı Finansal Araçtaki İşlemleri
TMS 32’e göre özkaynağa dayalı finansal araç;
- İhraççının özkaynağına dayalı finansal aracından değişken sayıda vermesine dair sözleşmeye dayalı yükümlülük içermeyen bir türev olmayan araç veya
- Yalnızca ihraççı tarafından sabit tutarda bir nakit ya da başka bir finansal varlık karşılığında özkaynağına dayalı finansal aracını takas etmesi yoluyla ödenen bir türev araçtır.
Evet sanırım biraz daha açıklayıcı olması adına basitleştirerek yazmak gerekiyor. İki önemli husus ortaya çıkıyor:
1- Özkaynağa dayalı finansal araç finansal raporlama yapan işletme tarafından mı ihraç edilmiş yoksa başka bir işletme tarafından mı?
2- Ödenecek veya takas edilecek tutar sabit mi yoksa değişken mi?
Birkaç örnekle açıklamaya çalışayım:
1- Arkadaşınıza 10 lot Arçelik hissesini daha sonra geri ödemek adına satım opsiyonu anlaşması yaptınız.
Bu bir finansal yükümlüktür. Çünkü söz konusu hisse senetleri sizin tarafınızdan ihraç edilmiş değil Arçelik tarafından ihraç edilmiş.
2- Arkadaşınıza 1.000 TL’lik kendi hissenizi daha sonra geri ödemek adına satım opsiyonu anlaşması yaptınız.
Bu da bir finansal yükümlüktür. Çünkü her ne kadar hisseler size ait olsa da hisse miktarı sabit değil değişken. Neden?
Çünkü belirli bir sayıda hisse senedini geri ödemeyi değil 1.000 TL’lik hisse senedi geri ödemeniz gerekeceği için ödeme zamanındaki hisse değerine göre hisse sayısı değişkenlik gösterecektir.
3- Arkadaşınıza 10 lot kendi hissenizi daha sonra geri ödemek adına satım opsiyonu anlaşması yaptınız.
İşte bu özkaynağa dayalı finansal araç. Çünkü hisseler size ait ve miktarı da sabit 10 lot.
BİLEŞİK FİNANSAL ARAÇ NEDİR?
Bazı finansal araçlar hem finansal yükümlülük hem de özkaynağa dayalı finansal araç bileşiminden oluşurlar.
Örneğin; dönüştürülebilir tahvil, satın alanın isterse ihraç eden tarafından işletmenin belirli sayıda adi hisse senedini isterse de belirli sayıda adi hisse senedinin nakde çevrilip ödenme opsiyonudur.
İki bileşen vardır:
1- Finansal yükümlülük: Bir borç, çünkü ihraç edenin nakit olarak ödeme yükümlülüğü var.
2- Özkaynağa dayalı finansal araç: Bir hamiline yazılmış alım opsiyonu, çünkü ihraç edene ait belirli sayıda hisse senedi olarak ödeme seçeneği söz konusu.
Bu durumda bileşik finansal aracı ihraç edenin iki ayrı unsuru ayrıştırarak finansal tablolarında ayrı ayrı sunması gerekmektedir:
- Borç unsuru finansal yükümlülük olarak,
- Alım opsiyonu özkaynağa dayalı finansal araç olarak.
Comments